การตรวจร่างกายโดยเเพทย์

การตรวจร่างกาย การตรวจร่างกาย หรือ การตรวจร่างกายโดยแพทย์ (ภาษาอังกฤษ : Physical examination : PE, Medical examination หรือ Clinical examination) คือ ขั้นตอนสำคัญอย่างหนึ่งที่แพทย์ปฏิบัติเพื่อใช้ในการช่วยวินิจฉัยโรค วินิจฉัยแยกโรค ประเมินวิธีการรักษา ติดตามผลการรักษา และประเมินสุจภาพโดยรวมของผู้ป่วย ทั้งนี้ การตรวจร่างกายมักจะดำเนินการหลังจากที่แพทย์ได้สอบถามประวัติอาการต่าง ๆ ของผู้ป่วยแล้ว การตรวจร่างกายเป็นการตรวจที่ง่าย ไม่ซับซ้อน และไม่มีผลข้างเคียง ผู้ป่วยไม่จำเป็นต้องมีการเตรียมตัวล่วงหน้า เพราะแพทย์สามารถตรวจร่างกายผู้ป่วยได้เลยที่ห้องตรวจผู้ป่วยนอก และสามารถตรวจได้ทุกเพศทุกวัยตั้งแต่ทารกแรกเกิดไปจนถึงผู้สูงอายุ และตรวจได้ทั้งผู้ป่วยทั่วไป ผู้ป่วยหนัก และผู้ป่วยฉุกเฉิน เป้าหมายของการตรวจร่างกาย ตรวจในผู้ป่วยทุกรายที่มีอาการผิดปกติเพื่อช่วยในการวินิจฉัยโรค วินิจฉัยแยกโรค ประเมิลผลการรักษา ติดตามผลการรักษา และประเมินสุขภาพของผู้ป่วย ตรวจเพื่อเริ่มการบันทึกประวัติสุขภาพเป็นครั้งแรก ทั้งนี้ก็เพื่อให้ทราบจุดอ่อนหรือทราบสภาวะของโรคที่แฝงตัวอยู่ตั้งแต่เนิ่น ๆ และป้องกันมิให้ต้องถึงขั้นเจ็บป่วยจนต้องหยุดงาน ตรวจตามห้วงระยะเวลา เช่น ทุก 6 เดือน หรือ 1 ปี ประโยชน์ของการตรวจร่างกาย การตรวจร่างกายเป็นการตรวจพื้นฐานที่มีประโยชน์มากและมักทำควบคู่ไปกับการสอบถามอาการของผู้ป่วย ซึ่งผลที่ได้จากการตรวจร่างกาย แพทย์จะบันทึกไว้ในเวชระเบียนเสมอ เพราะนอกจากจะเป็นข้อมูลสำคัญของผู้ป่วยในการช่วยวินิจฉัยโรคแล้ว ยังช่วยในการวินิจฉัยแยกโรค (เช่น ถ้ามีไข้ มีอาการไอ แต่การตรวจฟังปอดไม่พบความผิดปกติ ก็สามารถช่วยให้แพทย์แยกโรคได้ในระดับหนึ่งว่าจะเป็นการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจส่วนบน ยังไม่มีการติดเชื้อในปอด) ช่วยประเมินวิธีการรักษาที่เหมาะสม ช่วยติดตามผลการรักษา และประเมินสุขภาพโดยรวมของผู้ป่วยเพื่อให้การดูแลรักษาเป็นไปอย่างเหมาะสม แพทย์สามารถใช้เป็นแนวทางช่วยในการส่งตรวจอื่น ๆ เพิ่มเติมเพื่อช่วยยืนยันให้การวินิจฉัยโรคได้แม่นยำมากขึ้น เช่น ถ้าแพทย์ตรวจจากหูฟังและพบว่ามีเสียงผิดปกติในปอด แพทย์จะส่งตรวจเอกซเรย์ปอดเพื่อยืนยันการวินิจฉัยว่าผู้ป่วยมีรอยโรคหรือพยาธิสภาพอะไรเกิดขึ้นในปอดบ้าง ซึ่งจะช่วยให้การวินิจฉัยและการรักษาโรคเป็นไปอย่างถูกต้องและมีประสิทธิภาพมากขึ้น การตรวจร่างกายเป็นการตรวจที่มีค่าใช้จ่ายต่ำมาก ไม่ต้องใช้เทคโนโลยีที่ยุ่งยากและมีราคาสูง แพทย์ทุกคนสามารถทำได้ โทษของการตรวจร่างกาย ปกติแล้วการตรวจร่างกายเป็นการตรวจที่ไม่มีโทษหรือผลข้างเคียง ไม่จัดเป็นหัตถการ ไม่มีข้อห้ามในการตรวจ และสามารถให้การตรวจได้ในทุกสถานที่ โดยการตรวจอาจมีแค่อุปกรณ์ช่วยตรวจพื้นฐาน เช่น เครื่องวัดความดัน ปรอทวัดไข้ หูฟัง และค้อนยาง อย่างไรก็ตาม ในบางกรณีที่เป็นการตรวจด้วยการใช้มือสัมผัส เช่น การตรวจคลำช่องท้อง การตรวจทางทวารหนัก หรือการตรวจภายใน อาจทำให้ผู้ป่วยเกิดอาการเจ็บได้บ้างเล็กน้อย และอาการจะหายไปเองโดยไม่ต้องรักษาภายใน 2-3 ไปพบแพทย์หรือไปโรงพยาบาลเพื่อตรวจสุขภาพหรือเมื่อมีอาการผิดปกติใด ๆ ไม่ว่าจะเป็นความผิดปกติทางกายภาพ (เช่น มีอาการเคืองตา คลำพบปุ่มน้ำเหลือง บริเวณช่องท้องมีอาการบวม นิ้วล็อก ใช้มือกำสิ่งของไม่มีแรง) หรือความผิดปกติทางสมอง (เช่น มีอาการซึมเศร้า สมาธิสั้น แขนขาข้างใดข้างหนึ่งมีเรี่ยวแรงน้อยผิดปกติ มีอาการสั่นที่มือโดยมิได้ตั้งใจ มีอาการนอนไม่หลับ ยืนตัวตรงแต่ร่างกายกลับเอียงไปด้านใดด้านหนึ่ง) เมื่อมาถึงโรงพยาบาล ขั้นตอนแรกจะเป็นการทำประวัติที่แผนกทำประวัติ และรอพบแพทย์ที่หน้าห้องตรวจ (ถ้ามีระเบียบว่าต้องเปลี่ยนเสื้อผ้า เจ้าหน้าที่จะให้เปลี่ยนเสื้อผ้าก่อนในห้องที่จัดเตรียมเอาไว้ และมักแนะนำให้ผู้ป่วยเข้าห้องน้ำให้เรียบร้อย) ที่บริเวณหน้าห้องตรวจ เจ้าหน้าที่หรือพยาบาลอาจสอบถามประวัติอาการของผู้ป่วยในเบื้องต้นก่อนเพื่อจัดคิวตรวจที่เหมาะสม และจะทำการตรวจร่างกายขั้นต้นใน 2 เรื่อง (เมื่อตรวจเสร็จก็รอพบแพทย์ตามคิว) คือ วัดขนาดชีวภาพพื้นฐาน (Basic Biometrics) โดยจะเป็นการวัดส่วนสูงและชั่งน้ำหนักตัวเพื่อคำนวณหาค่าดัชนีมวลกาย (BMI) ซึ่งหากได้ค่า BMI เกินกว่า 25. 0 ก็จะถือว่า มีสภาวะโรคอ้วน ตรวจวัดสัญญาณชีพ (Vital Signs) ซึ่งมักจะประกอบไปด้วย การวัดความดันโลหิต, การวัดอัตราชีพจร, การวัดอุณหภูมิร่างกาย (บางกรณี), การวัดอัตราการหายใจ (บางกรณี) เมื่อพบแพทย์ แพทย์จะตรวจสอบประวัติเบื้องต้นจากเวชระเบียนรวมทั้งสัญญาณชีพ สอบถามอาการและประวัติทางการแพทย์เพิ่มเติม โดยเรื่องที่มักจะเป็นหัวข้อสนทนาก็มักจะเป็นเรื่องของประวัติการเจ็บป่วยในอดีตและปัจจุบัน, ประวัติสุขภาพของคนในครอบครัว, ประวัติการใช้ยาต่าง ๆ รวมทั้งประวัติการแแพ้ยา แพ้อาหาร หรือแพ้สิ่งต่าง ๆ, การตั้งครรภ์และการมีบุตรในผู้หญิง, การได้รับวัคซีน DPT, ลักษณะโภชนาการที่บริโภคประจำวัน, ลักษณะอาชีพหรือสถานที่อยู่อาศัยที่เสี่ยงต่อโรคภัย, ลักษณะเพื่อฝูงและการสังคมเที่ยวเตร่ และพฤติกรรมการเสพสิ่งเสพติดต่าง ๆ เช่น บุหรี่ แอลกอฮอล์ ยาเสพติด สมุนไพรอย่างกรณีกินหมาก ดื่มชาแห้ม ฯลฯ ในขั้นตอนการซักถามประวัตินี้ แพทย์บางท่านอาจเชิญญาติออกไปนอกห้องตรวจ เพื่อเปิดโอกาสให้ผู้ป่วยหรือผู้รับการตรวจได้อยู่ตามลำพังเพียงสองต่อสองกับแพทย์ ทั้งนี้ก็เพื่อให้เกิดความสะดวกใจ กล้าหรือไม่ละอายที่จะตอบข้อซักถามกับแพทย์ได้อย่างตรงไปตรงมาอันมีลักษณะเป็นความลับเฉพาะตัว เพื่อที่แพทย์จะได้ทราบข้อมูลต้นเหตุที่แท้จริงของปัญหา